Δημοσιεύθηκε
στο περιοδικό Mystery
τεύχος 102 (αυτό είναι το πρωτότυπο κείμενο)
Όλα ξεκίνησαν το Νοέμβρη του 2013 όταν παραβρέθηκα σε ένα
εναλλακτικό φεστιβάλ θεραπειών και δραστηριοτήτων! Εκεί ανάμεσα στα εργαστήρια
της yoga, του
ταϊλανδέζικου μασάζ, του Tai Chi και των ωμοφαγικών γευμάτων μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω
να αφρικάνικα τύμπανα, τα Djembe
και τα αφρικανοκουβανέζικα ιερά Bata!
Παρότι λάτρεις των ντοκιμαντέρ κι αφού είχα δει πάρα πολλά που σχετίζονται με
τον πολιτισμό ιθαγενών από όλα τα μέρη όταν άκουσα τα Bata μου φάνηκαν
περίεργα και δεν καταλάβαινα τι άκουγα. Χόρεψα στους ρυθμούς των αφρικάνικων
παρόλαυτα και σημείωσα νοερά να πάω σε κάποια από τα εισαγωγικά μαθήματα που
πρόσφερε η σχολή! Έτσι και πήγα και με κέρδισαν τα bata, με την πολυπλοκότητα της μελωδίας
τους και την πρόκληση τους να μάθω κάτι το οποίο θεωρείται δύσκολο ακόμα και
ανάμεσα στους πιο έμπειρους κρουστούς! Τα ομιλούντα τύμπανα της θρησκείας της Santeria λοιπόν,
μίλησαν και στην ψυχή μου. Καθώς μάθαινα από τον δάσκαλο πως ο κάθε ρυθμός
είναι αφιερωμένος σε μια θεότητα με χαρακτηριστικά που ομοιάζουν το
αρχαιοελληνικό πάνθεο, άρχισα να ψάχνω και μόνη μου! Κάτι η παραστατικότητα και
μεταδοτικότητα του δασκάλου, κάτι το δικό μου βιογραφικό που είναι γεμάτο με
μελέτες θρησκειών από όλο τον κόσμο, δεν ήθελα και πολύ για να μάθω τα βασικά!
Έτσι μετά από 3 χρόνια αποφάσισα ότι είναι ένα θέμα που θα ενδιέφερε τους
αναγνώστες ενός περιοδικού μυστηρίου!
Θα πάμε
στην Κούβα να μάθουμε για την νέο-ανερχόμενη Θρησκεία του Βουντού που υπάρχει
εκεί! Μια άκρως θρησκευτικό-μαγικό- φιλοσοφική θρησκεία που έχει τις ρίζες της
πολλά χρόνια πριν στην Δυτική Αφρική και τον πολιτισμό των Yoruba! Από εκεί επιβίωσε μέσα από την
καταπίεση Ισπανών γαιοκτημόνων και χάρις
το δουλεμπόριο, έφερε στην Αμερική τις τελετές της, τα Ιερά της Τύμπανα, τους
μάγους-γιατρούς της. Αρχικά επί κλειστών θηρών λόγο καταδίωξης των μαύρων και
λόγο του υπέρτερου συντηρητισμού των αστών, αργότερα όμως ενσωματώθηκε και έπαιξε
μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της Κουβανικής κουλτούρας. Αναγνωρίστηκε επίσημα από
το Κουβανικό κράτος αλλά και από άλλες ισπανόφωνες χώρες της Καραϊβικής!
Παρόλαυτα
η Santeria ή Lucumi (ή Regla de Ocha , ονομασία που προτιμούν παγκοσμίως, συνδυάζει
καθολικισμό και θρησκείες δυτικής Αφρικής)
είναι ένα μόνο από τα τέσσερα βασικά παρακλάδια που προέρχονται από τους Yoruba όπως το Candomble στη Βραζιλία, το Xango στα νησιά Τρίνινταντ-Τομπάγκο. Η
κουβανική Santeria
όμως θεωρείται η πιο πιστή σε ιστορική συνέχεια καθώς και με μεγαλύτερη επιρροή
σε άλλες χώρες.
Το έθνος των Yoruba
και το ταξίδι τους στην Κούβα
Οι Yoruba,
ένα έθνος που αποτελείται από πολλές υπό-φυλές με κοινά γλωσσικά, πολιτιστικά
και θρησκευτικά σημεία που σε κάποιο άγνωστο χρονικό διάστημα εμφανίστηκε στη
Δυτική Αφρική προερχόμενο από μια ευρύτερη περιοχή που ελέγχονταν πολιτιστικά
και διοικητικά από τους αρχαίους Αιγύπτιους. Ο πολιτισμός τους σημαντικότατος
ανάμεσα στους υπόλοιπους αφρικανικούς, με πολλές τέχνες, ποίηση και έντονη
θρησκευτική ζωή που όμως με τους εγχώριους πολέμους σιγά σιγά βρέθηκε στην
παρακμή. Κάπου εκεί ήρθαν οι Ευρωπαίοι που με τα χαράς τους αγόραζαν και τους
πουλούσαν στην Καραϊβική και τη Βραζιλία. Η αποκοπή τους από το φυσικό τους
περιβάλλον και τη θρησκεία τους ήταν σκληρή παρόλα αυτά δεν το έβαλαν κάτω.
Συνέχισαν να έχουν την πίστη τους κρυμμένη βαθιά στην καρδιά, μέχρι ωσότου
μπόρεσαν με μεγαλοφυΐα να βαφτίσουν του αφρικάνικους θεούς τους με τα ονόματα
των καθολικών αγίων συνδυάζοντας χαρακτηριστικά από τους μεν στους δε και
φέρνοντας τη θρησκεία τους για τα καλά μέσα στο χριστιανισμό όπου μέχρι σήμερα
επιβιώνει χωρίς κανένα πρόβλημα. Υπάρχουν εκκλησίες για την Παναγία και
ταυτόχρονα για την Yemaya (θεότητα της θάλασσας όπως θα δούμε παρακάτω). Στις γιορτές
ντύνονται με τις παραδοσιακές φορεσιές τους και τα πολύχρωμα ιερά κολιέ τους χωρίς
η εκκλησία να έχει κανέναν πρόβλημα!
Το πάνθεον της Santeria.
Στη θεολογία των Yoruba
υπάρχει ένας θεός
δημιουργός του σύμπαντος και όλων των πλασμάτων που κατοικούν μέσα του και όλων
όσων υπάρχουν! Ανάλογα με την φύση και τη διάσταση του έχει τα ονόματα Olodumáre
(Σύμπαν), Olófi (Θεός) ή Olórun (‘Ηλιος). Η καθημερινή του επίκληση θεωρείται
ότι δεν έχει κανένα νόημα αφού η υπόσταση σου είναι πέρα από την ανθρώπινη
κατανόηση. Για αυτό οι επικλήσεις αναφέρονται στους Orishas (ή Orichas), που είναι οι Θεοί/Θεές-πνεύματα
αυτού του κόσμου, σταλμένοι από τον Ύψιστο να πάρουν το ρόλο του προστάτη,
αγγελιαφόρου, θεματοφύλακα ή τιμωρού κλπ και αποτελούν το πραγματικό
αντικείμενο λατρείας και φόβου των πιστών. Εικάζεται ότι ο αριθμός τους στην
Αφρική είναι 600, αλλά με το πέρασμα των αιώνων και το ταξίδι τους στην κούβα
επέζησαν λίγο περισσότεροι από 20. Τους βασικότερους θα εξετάσουμε παρακάτω:
Elegguá
: Θεός της τύχης,
της μοίρας, των δρόμων. Είναι ο αγγελιαφόρος των orishas κι εκείνος που ανοίγει
ή κλείνει τις πόρτες για κάθε τι. Σε όλες τις τελετές και τις δραστηριότητες
της Santeria μνημονεύεται πάντοτε πρώτος, προκειμένου να «ανοίξει» την είσοδο
προς τον κόσμο των θεών, ενώ η επίκληση του ολοκληρώνει απαραιτήτως τα πάσης
φύσεως δρώμενα (προκειμένου να «κλείσει» ξανά την είσοδο). Ακόμα, σαν την ίδια
την τύχη, είναι ικανός (και στην Αφρική συχνά απεικονίζεται σαν τέτοιος), όντας
άλλοτε καλός και γενναιόδωρος, κι άλλοτε εκδικητικός και επικίνδυνος.Ο
Elegguá θεωρείται σπουδαίας σημασίας φύλακας και στην Κούβα, το ομοίωμα του (φωτ.
δεξιά) τοποθετείται πάντοτε δίπλα στην πόρτα των σπιτιών. Στην καθολική
εικονογραφία, αντιστοιχεί στο Βρέφος της Atocha ή στον Άγιο Αντώνιο ή (κάποιες
φορές) στο Άγιο Πνεύμα. Τα χρώματα του είναι το κόκκινο και το μαύρο, σύμβολο
του το garabato (είδος ραβδιού με γυριστή άκρη), ημέρα του η Δευτέρα και γιορτή
του, η 3η Ιουνίου!
Obatalá : O θεός-δημιουργός του ανθρώπου και πρεσβύτερος όλων
των orishas, που σχετίζεται με τη γαλήνη, την ειρήνη και την σοφία. Σε κάποιες
υποστάσεις του (“caminos” – «δρόμους») παρουσιάζεται ως άνδρας και σε κάποιες
άλλες, ως γυναίκα. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια νηφάλια και αγαθοποιός θεότητα,
που ωστόσο απαιτεί ιδιαίτερο σεβασμό και σοβαρότητα από τους πιστούς του. Στην
καθολική εικονογραφία, αντιστοιχεί στον Ιησού Χριστό ή στην Παρθένο της Θείας
Χάριτος (Virgen De Las Mercedes). To χρώμα του είναι το λευκό, ημέρα του η
Πέμπτη και γιορτή του, η 24η Σεπτεμβρίου.
Oggún : Θεός του μετάλλου, των εργαλείων και των βουνών.
Ιδιαίτερα σημαντική θεότητα ως σήμερα σε περιοχές της Νιγηρίας (κυρίως στην
Ilesha, απ΄ όπου η λατρεία του φαίνεται να προέρχεται), στην Κούβα
συγκαταλέγεται στους «πολεμιστές orishas» και θεωρείται σκληρός, βίαιος,
πρωτόγονος, αλλά ισχυρός και σημαντικός προστάτης. Είναι ο πάτρωνας των
σιδεράδων, των κλειδαράδων κι όσων, γενικά, δουλεύουν με το μέταλλο. Στην
καθολική εικονογραφία, αντιστοιχεί στον Άγιο Πέτρο ή στον Ιωάννη τον Βαπτιστή ή
στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Χρώματα του είναι το πράσινο και το μαύρο, σύμβολα του
το σφυρί και η μαχαίρα (machete), ημέρα του η Τρίτη και γιορτή του, η 29η
Σεπτεμβρίου.
Ochosi : Άλλος ένας από τους «πολεμιστές orishas», είναι ο
θεός του κυνηγιού, αλλά και της δικαιοσύνης, των φυλακών και των νόμων. Είναι
ένας «χρήσιμος» θεός και η λατρεία του έχει επιβιώσει λόγω της αναπροσαρμογής
των ιδιοτήτων του στο κουβανέζικο περιβάλλον, όπου το κυνήγι έδωσε σταδιακά την
θέση του στις πάσης φύσεως δικαστικές κι αστυνομικές περιπέτειες (κατά τα
φαινόμενα, στην Αφρική υπήρξε μια ήσσονος σημασίας τοπική κυνηγετική θεότητα).
Στην καθολική εικονογραφία, αντιστοιχεί στον Αγιο Norberto. Χρώμα του το
βιολετί το μπλε και το πράσινο, σύμβολα του το τόξο και το βέλος, ημέρα του η
Τρίτη (καθώς συντροφεύει πάντα τον Oggún) και γιορτή του, η 6η Ιουνίου.
Orúla (ή Orúnmila) : Κομβικής σημασίας
θεότητα στην Αφρική, έχει κρατήσει μεγάλο μέρος από την αίγλη του και στην
Κούβα. Είναι ο θεός της μαντικής κι ο συμβουλάτορας όλων, όντας ο ιδιοκτήτης κι
αποκλειστικός χρήστης του μαντείου του Ifá, στο οποίο καταφεύγουν εξ ίσου
θνητοί και orishas. Υφίστανται μυριάδες μύθοι κι ιστορίες γύρω από τη δράση
του, που όλες ανεξαιρέτως αποσκοπούν στο να παραδειγματίσουν και να διδάξουν
τους κατοίκους αυτού του κόσμου. Οι ιερείς του (babalaos) είναι οι ανώτεροι
στην ιεραρχία της Santeria. Στην καθολική εικονογραφία, αντιστοιχεί στον Άγιο
Φραγκίσκο της Ασίζης. Χρώματα του, το κίτρινο και το πράσινο, σύμβολο του ο
«μαντικός πίνακας του Ifá» (φωτ. αριστερά) και γιορτή του, η 4η
Οκτωβρίου. Δεν έχει συγκεκριμένη ημέρα της εβδομάδας.
Yemayá : Θεά της θάλασσας και της μητρότητας. Στη Νιγηρία,
είναι θεότητα ποταμού, αλλά καθώς στην Κούβα δεν υπάρχουν μεγάλα ποτάμια, η
λατρεία της σχετίσθηκε με τη θάλασσα. Είναι αντικείμενο μεγάλου σεβασμού στη
Santeria και νοείται πώς προστατεύει τόσο τις μητέρες, όσο και τους ναυτικούς,
ενώ ο χαρακτήρας της είναι αυστηρός αλλά δίκαιος. Στην καθολική εικονογραφία
(της Κούβας συγκεκριμένα) αντιστοιχεί στην Παναγία της Regla (κωμόπολης που
σήμερα εφάπτεται στην Αβάνα). Χρώματα της, το γαλάζιο και το διάφανο του
κρυστάλλου, σύμβολο της το ψάρι, η βάρκα και τα δίχτυα, ημέρα της η Τετάρτη και
γιορτή της (σημαντική στην Κούβα), η 6η και η 7η Σεπτεμβρίου.
Ochún : H «Μαύρη Αφροδίτη» της Santeria, είναι η θεά του
έρωτα, του αισθησιασμού, της γυναικείας σεξουαλικότητας, αλλά και του χρυσού,
των χρημάτων, των γλυκών κι εν γένει, των ηδονών της ζωής. Είναι, ακόμη,
προστάτιδα των λιμνών και των γλυκών νερών, καθώς η αφετηρία της λατρείας της
στην Αφρική εστιάζεται στον ομώνυμο ποταμό, κοντά στην Ilesha. Είναι μια άκρως
καπριτζόζα θεά, κοκέτα, δύστροπη, άλλοτε ολοκληρωτικά δοσμένη κι άλλοτε εντελώς
καταστροφική (σαν τον έρωτα), παραμένει δημοφιλέστατη στην Κούβα και θεωρείται
πώς συντροφεύει πάντοτε την (πρεσβύτερη και σοφότερη) Yemayá, συμπληρώνοντας
την γυναικεία υπόσταση (μητέρα-γυναίκαα). Στην καθολική εικονογραφία,
αντιστοιχεί στην Παναγία της Ευσπλαχνίας του Χαλκού (Virgen De La Caridad Del
Cobre). Χρώμα της, το κίτρινο, σύμβολο της ο καθρέφτης και η βεντάλια, ημέρα
της το Σάββατο και γιορτή της, η 8η Σεπτεμβρίου.
Changó :
Ίσως ο δημοφιλέστερος θεός της Santeria σε ότι αφορά την κουβανική κοινή γνώμη,
ο Changó είναι η πιο «ανθρωπόμορφη» θεότητα της Santeria, ίσως γιατί σύμφωνα με
τον θρύλο (που μάλλον είναι ιστορική αλήθεια) υπήρξε θνητός, ο οποίος στη
συνέχεια θεοποιήθηκε. Είναι ο orisha της φωτιάς, του κεραυνού, του χορού, της
μουσικής και των τυμπάνων Bata
(ιερά τύμπανα της Santeria με τα οποία πραγματοποιούνται οι
τελετές), μονίμως θερμόαιμος, θερμοκέφαλος, καβγατζής, γυναικάς και επιπλέον, ο
θεός-αρμόδιος επί της ανδρικής ρώμης και της αρρενωπότητας. Στην καθολική
εικονογραφία, αντιστοιχεί στην Αγία Βαρβάρα (λόγω σχέσης του πυροβολικού με την
φωτιά και τον κεραυνό, αλλά και λόγω ταύτισης των χρωμάτων). Χρώμα του, το
κόκκινο και το λευκό, σύμβολο του το τσεκούρι και το τύμπανο, ημέρα
του η Τετάρτη και γιορτή του, η 4η Δεκεμβρίου.
Oyá : Ακόμα μια ποταμίσια θεότητα στην Αφρική, πήρε στην Κούβα
τις ιδιότητες της θεάς της θύελλας, των ανέμων και της βροχής, ενώ ένας
«δρόμος» της σχετίζεται και με τον κόσμο των νεκρών (φύλακας του νεκροταφείου).
Είναι δύστροπη, βίαια, η κατ΄ εξοχήν «αμαζόνα» του κόσμου των orishas,
συντροφεύει στους πολέμους τον Changó, με τον οποίο αποτελούν κανονικό ζευγάρι
(ο κεραυνός και η θύελλα). Στην καθολική εικονογραφία, αντιστοιχεί στην Παρθένο
των Κεριών ή στην Αγία Τερέζα. Χρώμα της το μπορντό, σύμβολα της το ξίφος, το
iruke (ουρά αλόγου) και η μάσκα, ημέρα της η Παρασκευή και γιορτή της, η 2η
Φεβρουαρίου.
Babalú Ayé : Ένας από τους πιο ξακουστούς θεούς ολόκληρης
της Δυτικής Αφρικής (με διάφορα ονόματα, ανάλογα με την περιοχή), πιστεύεται
πώς πέρασε στη θρησκεία των Yoruba ερχόμενος από τη γειτονική Δαχομέη, όπου
είναι γνωστός με τα ονόματα Chákpana, Asojano, Asoyí και Aluá κι αποτελεί τη
σημαντικότερη θεότητα του εθνικού γκρουπ Ewe-Fon (καθώς και των Arará, απογόνων
τους στην Κούβα). Είναι ο θεός των φοβερών ασθενειών και των επιδημιών (κυρίως
της ευλογιάς και της λέπρας) και στην Αφρική προκαλεί τρόμο, στην Κούβα όμως,
προφανώς λόγω σχετικής έλλειψης μεγάλων λοιμών, πήρε τα χαρακτηριστικά του
«θαυματουργού θεραπευτή», ικανού για τα πιο απίστευτα θαύματα και γιατρειές.
Παρουσιάζεται με τη μορφή του κουτσού, ρακένδυτου γέρου, που στηρίζεται σε
πατερίτσες και ακολουθείται πάντα από δύο σκυλιά (εμφανής η επιρροή της καθολικής εικόνας του Αγίου Λάζαρου, με
τον οποίο σχετίζεται), η «στολή» του στη Santeria όμως έχει και την
(αφρικάνικη) βερσιόν του ενδύματος από τσουβάλι και της φούστας από ξερά χόρτα.
Την 17η Δεκεμβρίου, γιορτή του Αγίου Λάζαρου, δεκάδες χιλιάδες Κουβανών
ξεκινούν προσκηνυματική πορεία ως το Rincon, έξω από την Αβάνα, όπου εδρεύει ο
ιερός τόπος του αγίου – orisha, αποζητώντας προστασία και θαυματουργή παρέμβαση
του σε θέματα υγείας. Χρώμα του είναι το μωβ, ημέρα του η Τετάρτη και σύμβολο
του το ajá (μικρή σκούπα από κλαριά, που καθαρίζει τις «κακές επιρροές») (φωτ.
δεξιά).
Osáin: Μυστηριώδης και απαραίτητος σε κάθε τελετουργία της
Santeria, ο Osáin είναι θεός της Φύσης, τρόπον τινά η ίδια η Φύση
προσωποποιημένη, όντας ο κύριος και ιδιοκτήτης όλων των φυτών που εμπλέκονται
στην άκρως πολύπλοκη «μαγική βοτανολογία» της θρησκείας. Εικονογραφείται
παράδοξα : με ένα χέρι, ένα πόδι, ένα μάτι, ένα τεράστιο αυτί που δεν ακούει
τίποτα κι ένα μικροσκοπικό, που ακούει τα πάντα, ο Osáin είναι μάγος και
θεραπευτής (σαν την Φύση) και χωρίς την παρουσία του καμία τελετή δεν είναι
δυνατή. Έχει το δικό του ιερατείο εξειδικευμένων santeros, που λέγονται
osainistas. Αντιστοιχεί στον καθολικό Αγιο Συλβέστρο (αν κι αυτή η σχέση έχει
περιπέσει μάλλον σε αχρηστία), χρώμα του είναι το πράσινο, σύμβολο του το
κολοκύθι (που μέσα κρύβει τα μαγικά του) και ημέρα του η Παρασκευή.
Οlókun : Orisha του ωκεανού και της
ανοιχτής θάλασσας, που παριστάνεται άλλοτε με ανδρική και άλλοτε με γυναικεία
μορφή (συχνά δε, ως γοργόνα). Στη Νιγηρία είναι θεότητα της θάλασσας, στην
Κούβα όμως, που αυτό τον ρόλο πήρε η Yemayá, ο/η Οlókun έμεινε να διαφεντεύει
τα μεγάλα βάθη και το απέραντο του ωκεανού, δηλαδή την πιο απρόβλεπτη κι
επικίνδυνη θαλάσσια διάσταση. Γι΄αυτό, στην Κούβα είναι από τους πιο επίφοβους
orishas και μεγάλο μέρος των τελετών προς τιμήν του έχει πλέον χαθεί, αφού οι
santeros φοβούνταν (ακόμα και σήμερα) πώς η άμεση επικοινωνία μαζί του θα
σήμαινε τον θάνατο τους. Τα ιερά του αντικείμενα, πάντως, θεωρούνται ισχυρή
προστασία και παραδίδονται μέσα σε ένα μεγάλο βάζο ή κιούπι γεμάτο νερό (φωτ.
αριστερά), μετά από ειδική τελετή-μύηση. Ανήκει κυρίως στην δικαιοδοσία
των babalaos. Χρώματα του, το μπλε και το μαύρο και σύμβολα του, τα κοχύλια, η
μορφή της γοργόνας και το τιμόνι του πλοίου.
Oddudúa (ή Oddúa) : Άλλο ένα πιθανώς ιστορικό πρόσωπο, ο
Oddudúa παρουσιάζεται σε πολλούς μύθους της Νιγηρίας ως ο γενάρχης των Yoruba ή
ο πρώτος άνθρωπος στη Γή, ενώ μοιάζει πολύ πιθανότερο να υπήρξε ο πρώτος
βασιλιάς της ιστορικής, ιερής πόλης Ifé. Πάντως, στη Santeria αποτελεί άλλη μία
ανδρόγυνη θεότητα, που εμφανίζεται και με τα δύο φύλα, αναλόγως της ιστορίας. Ο
πιο κοινός, μύθος τον/την θέλει να τοποθετεί το κεφάλι στο σώμα του ανθρώπου,
ολοκληρώνοντας τη δημιουργία που είχε ξεκινήσει ο Obatalá, ο οποίος μέθυσε κι
αποκοιμήθηκε! Είναι μια θεότητα απόμακρη από τον εδώ κόσμο, σχετίζεται με τη
σοφία, αλλά και τη μοναξιά και τον θάνατο, κι είναι ένας από τους orishas που
παραδοσιακά «ανήκουν» στην δικαιοδοσία των babalaos. Το χρώμα του είναι το
λευκό και δεν αντιστοιχεί σε κάποιον καθολικό άγιο.
Ósun : Ένας παράξενος orisha, στην πραγματικότητα είναι ένας
«προσωπικός» θεός, καθώς θεωρείται ο «προστάτης του κεφαλιού» του ιδιοκτήτη
του, ένα είδος φύλακα-αγγέλου που προφυλάσσει και προειδοποιεί για επερχόμενες
συμφορές και κινδύνους. Δεν λατρεύεται ευθέως, αλλά το σύμβολο του (ένας
μεταλλικός κόκορας πάνω σε μια βάση – το αρχέτυπο του ακοίμητου φρουρού)
παραδίδεται στον πιστό μαζί με τα σύνεργα των «πολεμιστών orishas» (guerreros),
κατά την ομώνυμη μύηση.
Οι θεότητες που συμπληρώνουν το σύνολο αυτών που λατρεύονται στην Κούβα είναι :
Oricha Oko (θεός της γεωργίας και της τροφής), Yewá (θεά του
κοιμητηρίου), Aggayú Solá (γίγαντας-θεός των σεισμών και των
ηφαιστείων), Obbá (θεά των λιμνών, αλλά και μια απο τις τρείς
θεότητες του κοιμητηρίου), Ínle (θεός – γιατρός, κύριος των
ποταμιών και των ιχθύων), Los Ibeyis (δίδυμες παιδόμορφες
θεότητες που προστατεύουν τα παιδιά), Obaloke (θεός των
βουνών), Dada (ανδρόγυνη θεότητα που σχετίζεται με τα
νεογέννητα βρέφη), Oggué (θεός των κερασφόρων ζώων και των
κοπαδιών), Naná Burukú (οφιοειδής θεά των βάλτων) και
Iroko (το πνεύμα του ομώνυμου ιερού δέντρου).
Εκτός των συγκεκριμένων ιδιοτήτων και αρμοδιοτήτων, οι orisha διαθέτουν πολλά
μεταφυσικά περιουσιακά στοιχεία : Αποκλειστικά "δικά" τους ζώα, φυτά,
μέταλλα, ρούχα , φαγητά και νούμερα, που οι πιστοί ευλαβικά τους αποδίδουν με
τη δέουσα προσοχή προς αποφυγή λανθασμένων συνδυασμών, ενώ ως πλέον ιερά
αντικείμενα θεωρούνται οι λίθοι (otán), που "φυλάσσουν" τη θεϊκή
ενέργεια των orishas κι αποτελούν ταμπού, καθώς ουδείς μη μυημένος δύναται να
αγγίξει ή έστω να κοιτάξει. Κατά τα άλλα, ο ανθρωπομορφισμός των orishas
θυμίζει έντονα το αρχαιοελληνικό πάνθεο. Υφίστανται απειράριθμοι μύθοι γύρω
απ΄τους καβγάδες, τα καπρίτσια, τους έρωτες και τους ηρωισμούς τους, ενώ ο κάθε
orisha διαθέτει πολύ συγκεκριμένη προσωπικότητα , ψυχοσύνθεση, γούστα,
προσόντα αλλά και κουσούρια, με τα οποία οφείλει να τα βγάλει πέρα και, ενίοτε,
να τα εκμεταλλευτεί προς όφελος του ο ενδιαφερόμενος πιστός.
Σύμφωνα με την κοσμογονία της Santeria, η προέλευση των orisha είναι ποικίλη :
Κάποιοι δημιουργήθηκαν απ΄ευθείας από τον Ύψιστο, άλλοι γεννήθηκαν απ΄τον
πρεσβύτερο orisha (Obatalá), κάποιοι άλλοι έχουν τη ρίζα τους σε φυσικά
στοιχεία της Αφρικής (ποτάμια, βουνά κ.λ.π.), ορισμένοι αποτελούν καρπούς
θεϊκών ερώτων και τέλος, μερικοί φαίνεται πώς υπήρξαν ιστορικά πρόσωπα που συν
τω χρόνο θεοποιήθηκαν, όπως ο Oddudúa, ημι-μυθικός ιδρυτής του βασιλείου των
Yoruba και ίσως πρώτος ηγεμόνας του, καθώς κι ο Changó, που σχεδόν σίγουρα ήταν
ο τέταρτος βασιλιάς της πόλης-κράτους Oyó. Έχει ενδιαφέρον, πάντως, να
σημειώσουμε πώς οι orisha στην Κούβα δεν αναφέρονται με τη λέξη
"θεοί" (dioses ) ή, έστω, "θεότητες" (deidades ), αλλά
συνηθέστερα με τον χριστιανικό όρο "άγιοι" ( santos ) , εξού και το
όνομα της θρησκείας (Santeria , ήτοι "η λατρεία των αγίων " ). Σε
χρήση, πάντως, βρίσκεται και ο όρος “Regla de Ocha”, σε ενα ισπανό-αφρικανικό
γλωσσικό χαρμάνι, που μεταφράζεται ως «ο νόμος των θεών», καθώς και το σκέτο
“Ocha” (θεία δύναμη, θεότητα), που συμπληρώνουν τα ονόματα με τα οποία είναι
γνωστή η θρησκεία στην Κούβα.
Αν οι Orisha, ωστόσο, αποτελούν το κέντρο της προσοχής των πιστών, η κινητήριος
και ζωογόνος δύναμη των πάντων , σύμφωνα με την κατά Santeria κοσμοθεωρία,
είναι το λεγόμενο "Aché". Και "Aché" εστί η άυλη κοσμική ενέργεια
που ενυπάρχει διάχυτη όχι μόνο στο σύμπαν και στη φύση, αλλά και σε καθένα
ξεχωριστά απ΄τα δημιουργήματα της : τα ζώα, τα φυτά, οι πέτρες, το χώμα , ο
άνεμος , ο κεραυνός , το νερό , τα άστρα κι οι άνθρωποι, άπαντες διαθέτουν το
δικό τους "Aché", δηλαδή μια ρανίδα απ΄την ακατανόητη και ζωοποιό
δύναμη του Δημιουργού. Ωστόσο, το "Aché" δεν είναι μια έννοια στατική
- αλλάζει μορφές και φορείς, ενισχύει κι αποδυναμώνει, μπορεί ακόμα και ν΄ ανατρέψει
τον ρου των γεγονότων εφ΄όσον διαχειριστεί καταλλήλως και γι΄αυτό, φροντίζουν
οι santeros μέσα απ΄την επικοινωνία τους
με τους Orisha ( όντα φτιαγμένα από καθαρό "Aché" ) να κρατούν
ανοιχτά τα κανάλια ροής της υπέρτατης δύναμης από τον υπερφυσικό κόσμο προς τον
φυσικό. Και στην αέναη προσπάθεια βελτίωσης αυτής της δούναι και λαβείν σχέσης
, καθοριστικό ρόλο παίζουν οι μυήσεις .
Το τελετουργικό της μύησης στη Santeria είναι μακρύ και απαιτητικό
εφόσον θεωρείται ότι συμβολικά πεθαίνουν και ξαναγεννιούνται! Κατά τον πρώτο
χρόνο που
ονομάζεται iyaboraje (προφέρετε ya-woh-RA-hay) οι καινούργιοι μυημένοι
άντρες και γυναίκες ονομάζονται iyabo (αρχάριος). Οι μυημένοι
βιώνουν κάποιους περιορισμούς και απαγορεύσεις στη συμπεριφορά, το φαγητό, την
επαφή τους με τους ανθρώπους και πολλά άλλα σημεία της καθημερινής τους ζωής! Ο χρόνος αυτός είναι για καθαρισμό και αναζωογόνηση!
Αυτοί που δεν μπορούν να έχουν
επικοινωνία με τον έξω κόσμο πρέπει να προσέξουν να αποφύγουν καταστάσεις που μπορεί
να αποβούν επικίνδυνες ή ενοχλητικές, αφού όντας νέοι στη θρησκεία είναι
ευάλωτοι! Όταν οι θρησκευτικοί περιορισμοί συγκρούονται με τη δουλειά ή το
σχολικές υποχρεώσεις, ο godmother ή godfather (είναι αυτός ή αυτή που έχει μυήσει τον iyabo) τους βοηθά να αναπτύξουν
μια συμβιβαστική θέση που να επιτρέπει στους μυημένους να λειτουργούν στον
«αληθινό κόσμο», ενώ εξακολουθούν όσο το δυνατό περισσότερο στις απαιτήσεις της
θρησκείας. Η Santeria πάνω από όλα είναι μια πρακτική θρησκεία, και οι Orichas (οι Θεοί και θεές) δεν θέλουν κάποιον να χάσει τη δουλειά του ή να
παρατήσει το σχολείο λόγο θρησκευτικών κανόνων!
Οι
περισσότεροι μυημένοι είναι αμέσως αναγνωρίσιμοι επειδή είναι ντυμένοι στα
λευκά από το κεφάλι έως τα πόδια με κασκόλ ή καπέλο! Φοράνε κολιέ από χάντρες
που ονομάζονται elekes(είναι
κελύφη κοχυλιών),και όταν είναι έξω στο δρόμο μπορεί να συνοδεύονται από τον godparent ή γηραιό της θρησκείας τους, σαν να ήταν μικρά παιδιά βγαίνοντας με
έναν ενήλικα. Το λευκό αντιπροσωπεύει καθαρότητα, γαλήνη μυαλού πνευματική διαύγεια και την προστατευτική
συμπεριφορά τον άλλων Santeros/as απέναντι στους νέο-μυημένους αντανακλά το πιστεύω ότι είναι ο γαμπρός
ή η νύφη των Orichas και πρέπει να αντιμετωπίζονται
με μεγάλη φροντίδα. Οι νέο-μυημένοι αναμένεται να ενεργούν με ευπρέπεια όλες
τις ώρες και να σέβονται τις απαγορεύσεις και τα taboo που είναι μέρος του iyaboraje.
Κάποιες απαγορεύσεις είναι γενικές, όπως το να φορούν λευκά ρούχα, να αποφεύγουν
το μακιγιάζ, τα αρώματα, τα κοσμήματα, εκτός από τα ιερά κολιέ και βραχιόλια
που τους έχουν δοθεί κατά τη διάρκεια της μύησης. Για τους τρείς πρώτους μήνες
μετά τη μύηση οι απαγορεύσεις είναι πολύ αυστηρές! Για παράδειγμα ο
νέο-μυημένος δεν μπορεί να κάτσει σε τραπέζι να φάει αλλά αντί αυτού να καθίσει
σε μια ψάθα στο πάτωμα. Επίσης πρέπει να τρώνε με κουτάλι και να μην χρησιμοποιούν
μαχαίρι ή πιρούνι γιατί είναι ακόμα «μωρά» στη θρησκεία. Έχουν ένα λευκό πιάτο
και λευκή κούπα για δική τους μόνο χρήση κάθε φορά που θα φάνε ή θα πιούν. Δεν μπορούν
να κοιτάξουν στον καθρέφτη ή να φωτογραφηθούν. Δεν μπορούν να πιούν αλκοόλ. Δεν
μπορούν να βγουν έξω τη νύχτα μέσα σε μεγάλο πλήθος, οπότε δεν μπορούν να κολυμπήσουν
στη θάλασσα ή να μείνουν στον ήλιο το μεσημέρι. Χρειάζονται να κρατούν το
κεφάλι τους καλυμμένο όλες τις ώρες και να αποφεύγουν να κάνουν χειραψίες ή να
δέχονται οτιδήποτε τους δίνει ένα άτομο από το χέρι του. Γενικά πρέπει να
αποφεύγουν να τους ακουμπήσουν εκτός από τα κοντινά μέλη της οικογενείας ή τον godparent. Το σκεπτικό πίσω από αυτές τις
απαγορεύσεις είναι ότι οι νέο-μυημένοι είναι πολύ ευαίσθητοι στις δονήσεις των
άλλων ανθρώπων και πρέπει να αποφεύγουν καταστάσεις οποιασδήποτε μορφής
πνευματικής μόλυνσης που μπορεί να συμβεί. Την ίδια στιγμή πρέπει να αποφεύγουν
καταστάσεις όπου το κεφάλι τους μπορεί να καταστεί σωματικός ή συναισθηματικός
υπερθερμασμένο (όπως απευθείας φώς ή πολυπληθής μάζωξη με ποτά), γιατί το
κεφάλι τους ανήκει στους Orichas
και χρειάζεται να μείνει ψύχραιμο για να μπορούν οι Θεοί να δώσουν τις ευκολίες
τους στη ζωή του μυημένου. Αφού περάσουν οι τρείς μήνες κάποιες απαγορεύσεις
παύουν να ισχύουν, αλλά άλλες παραμένουν μέχρι να περάσει όλο το έτος, και
υπάρχουν και κάποιες που υποβάλλονται για όλη τη ζωή!
Η Santeria σήμερα!
Παρότι επίσημα είναι δύσκολο να
ξέρουμε πιστεύεται ότι μεταξύ 75 και 100 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο
εξασκούν τη Santeria σήμερα. Είναι μια από τις πιο γρήγορα προς ανάπτυξη
θρησκείες στις περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών και ιδικά στις πόλεις όπου
υπάρχει μεγάλος αριθμός αφρικανό-αμερικανών
και Λατίνων πληθυσμών. Στην Κούβα οι στατιστικές δείχνουν ότι το 80% του
πληθυσμού έχει έρθει σε επαφή με τη Santeria. Παγκοσμίως
άνθρωποι από όλες τις εθνικότητες, κοινωνικό-οικονομικά στρώματα και
εκπαιδευτικά επίπεδα, εξασκούν την Lucumi. Κρατάει περήφανα
τις Αφρικανό-κουβανικές ρίζες της, αλλά δεν περιορίζεται πια στους ανθρώπους με
καταγωγή τη Λατινική Αμερική ή την Αφρική.
Αγγελικός
Δράκος
