Μύθοι και θρύλοι των σπηλαίων - Αποσυμβολισμός

 

Όσοι ασχολούμαστε με τα σπήλαια γνωρίζουμε και έχουμε ακούσει ιστορίες που υπάρχουν για αυτά ή και γύρω από αυτά. Τα σπήλαια πάντοτε προξενούσαν αισθήματα δέους και ιερότητας στον άνθρωπο. Όπως είδαμε και σε προηγούμενο άρθρο αυτού του περιοδικού. Λογικό και επόμενο είναι να κατακλύζονται από ιστορίες. Άλλες να συνδέονται και με ιστορικά γεγονότα, μέσα σε αυτά δυστυχώς και ατυχήματα ή αυτοκτονίες. Άλλες ιστορίες όμως ξετυλίγονται στο μυαλό και τη συνείδηση των ανθρώπων ανά τους αιώνες.

Τι είναι όμως ένας μύθος και γιατί είναι τόσο σημαντικό να τους διατηρούμε?

Οι μύθοι είναι κεκαλυμμένη ιστορία, αλλά και δεν είναι ιστορία. Είναι η αποκρυστάλλωση της ιστορίας και η ανάτασή της σε κάτι πνευματικό. Γιαυτό άλλωστε λέμε ότι είναι η πνευματική κληρονομιά του κάθε τόπου. Τι εννοούμε με τον όρο αποκρυστάλλωση τώρα. Επειδή μέσα στα χρόνια όταν συμβαίνει ένα ιστορικό γεγονός πάντοτε διαδίδεται από τον κόσμο, είτε προφορικά είτε γραπτά, πάντοτε θα μεταφέρεται λίγο διαφορετικά. Έτσι αναγκαστικά παραφράζεται γιατί ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και σκέφτεται διαφορετικά. Έτσι θα μεταφέρει την πληροφορία με τον τρόπο που η δική του αντίληψη το συνέλαβε. Με αυτόν τον τρόπο η ιστορία αλλάζει, μετουσιώνεται σε κάτι άλλο, οι λέξεις γίνονται σύμβολα, οι πράξεις περνούν σε ένα επίπεδο αποθέωσης. Είναι ασύλληπτα πλέον όλα όσα συνέβησαν. Γιατί πολλές φορές ήταν ασύλληπτα από την αντίληψη και κατανόηση του κόσμου. Κι έτσι χρωματίζονται με ότι οι πολίτες και οι απλοί άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν καλύτερα. Κι αυτό είναι οι εικόνες και τα συναισθήματα. Έτσι βοηθούν το υποσυνείδητο να οργανωθεί για να μπορεί η αντίληψη να διαχειριστεί το γεγονός. Αυτό συμβαίνει και με τα καλά γεγονότα και με τα κακά. Στα μεν καλά βοηθάει στο να ανανεωθεί η ψυχή με καινούργιες ιδέες, λύσεις, εικόνες, συναισθήματα και μαθήματα.

Στα μεν κακά γεγονότα βοηθάει την αντίληψη να χωρέσει το αποτρόπαιο, το μη επιθυμητό που δυσκολεύεται να χωνέψει ο ανθρώπινος νους. Γιαυτό και σήμερα όσοι παρακολουθούν ειδήσεις, επειδή πλέον δεν υπάρχει αυτή η διαδικασία, καταλήγουν να υποφέρουν από καταθλιπτικές σκέψεις. Σήμερα τα γεγονότα σερβίρονται κατευθείαν ωμά, όπως συνέβησαν γιατί έχουμε πιο γρήγορη ενημέρωση πλέον. Με τι κόστος όμως…

Τα βάζεις στη ζυγαριά και λες. Ωμη ενημέρωση από τη μία με κόστος τη γέννηση φόβου και τρομολαγνείας ή δημιουργία μυθοπλασίας ώστε αυτό που δεν μπορεί να χωνευτεί να βγει στη σφαίρα της φαντασίας και να προσφέρει ανακούφιση στην ψυχή, μαθαίνοντας τη ταυτόχρονα ότι κάτι αποτρόπαιο συνέβη. Κι έτσι και οι μελλοντικές γενιές να έχουν αυτό το υλικό, τον μύθο, ώστε να μάθουν από τα λάθη των παλιών. Γιατί τα αυτούσια γεγονότα αναγκαστικά χάνονται στο χρόνο. Εκτός από περιπτώσεις που τα έχει καταγράψει κάποιος ιστορικός με ακρίβεια και υποθέτουμε πάντα ότι έχουμε και ακριβή και σωστά αντιγραμμένα αντίγραφα του έργου του (γιατί υπήρχε και λογοκρισία πάντοτε ανάλογα την εποχή και τον τόπο). Γιαυτό καλό θα ήταν να κοιτάμε και τα δυο παράλληλα. Και τον μύθο και την ιστορία γιατί το ένα μπορεί να συμπληρώνει το άλλο. Δεν ανταγωνίζονται.   

Ελπίζω να έπεισα κάποιους αρνητές των μύθων ότι μας είναι πολύτιμοι και χρήσιμοι. Αν μη τι άλλο πολλές από αυτές τις αφηγήσεις έχουν φανεί χρήσιμες σε σπηλαιολόγους αφού ακλουθώντας τες έχουν βρει καινούργια σπήλαια ή βάραθρα. Είναι συχνό άλλωστε φαινόμενο να πληροφορούμαστε από τις γνώσεις των βοσκών μιας περιοχής για το που υπάρχουν τρύπες. Κι αν δεν έχει δει ο βοσκός ο ίδιος σίγουρα θα έχει να μοιραστεί ιστορίες για τέτοιες, που μπορεί να αποβαίνουν καμιά φορά άκαρπες, αλλά το ταξίδι και η καλή παρέα είναι που μετράνε στο τέλος.

 

Ας δούμε παρακάτω μερικούς από τον διάσημο Νικόλαο Πολίτη, που κατέγραψε τέτοιες ιστορίες, μύθους και παραμύθια από όλη την Ελλάδα, και να δούμε αν μπορούμε να τους αποσυμβολίσουμε.

Η δρακοσπηλιά (Κεφαλληνία)

Η Δρακοσπηλιά είναι μια σπηλιά σκαμμένη στο βράχο κοντά στα χαλάσματα της αρχαίας Κράνης. Αυτή την έσκαψε με τα χέρια του ο ίδιος ο Δράκος που κατοικούσε εκεί και άλλοτε μάλιστα εφαίνονταν οι νυχιές του από πάνω από την τρούπα που έμπαιναν.

Θα μπορούσε αυτή η σπηλιά να ήταν ορυχείο? Και ο δράκος να ήταν ο επιβλέπων του έργου? Αν πάλι είναι σπηλιά κανονική μπορεί με το προσωνύμιο δράκος να εννοούν τα στοιχεία της φύσης που έσκαψαν τη σπηλιά με τέτοιους σχηματισμούς που να θυμίζουν νυχιές ζώου.

Δράκωνà Δέρκομαι = Βλέπω

Του Δράκου το σκαμνί (Δράκια του Πηλίου)

Κοντά στη Δράκια, κατά το μεσημβρινοδυτικό μέρος αυτής, είναι ένας μεγάλος βράχος που τον έλεγουν του Δράκου το σκαμνί. Εκεί πήγαινε και καθόταν ένας Δράκος, και απ’ αυτόν ονόμασαν και το χωριό. Αλλοι πάλι λέγουν πως ο Δράκος δεν ήταν φίδι αλλά ένας αρχιτσέλιγκας που είχε τέτοιο όνομα, και επειδή αυτός ήρθε πρώτος και κατοίκησε στο χωριό με τους άλλους τσελιγκάδες που είχε μαζί του, το ‘βγαλαν το χωριό Δράκια. Ο δράκος αυτός λοιπόν λέγουν πως ανέβαινε κάποτε εις αυτόν το βράχο και έπαιζε τη φλογέρα του.

Ξεκάθαρα εδώ άνθρωπος λοιπόν ο δράκος. Προφανώς θα έχει και ωραία θέα το σημείο, οπότε θα μπορεί κανείς να βλέπει μακριά. Άρα κάλλιστα αυτός που βλέπει μακριά ή αγναντεύει συχνά σε μέρη παρόμοια μπορούσε πολύ εύκολα να πάρει τέτοιο όνομα.

Επί τη ευκαιρίας να αναφέρω και ότι δράκους επίσης  ονόμαζαν και τους αντρειωμένους, αυτούς που επιβίωναν από μια πάθηση του ΚΝΣ, τη σχιζοειδή ράχη, η οποία δημιουργούνταν από επιπλοκές στη γέννα. Αυτά τα παιδιά λοιπόν τα «σπίλωναν», δηλαδή τις πρώτες μέρες της γέννησής τους τα πήγαιναν στα σπήλαια είτε για κάποιες ώρες είτε τα άφηναν εκεί με τη μητέρα τους για κάποιες μέρες προκειμένου να γίνουν καλά. Φαίνεται πως οι ιδιαίτερες ατμοσφαιρικές συνθήκες του σπηλαίου σε συνδυασμό με το υψόμετρο μπορούσαν να φέρουν θετικά αποτελέσματα και το παιδί να θεραπευτεί ή να μπορέσει να ζήσει με λιγότερες επιπλοκές από την δυσπλασία. (Δελτίο Ε.Σ.Ε. Τόμος 2^ος)

Πολλές είναι και οι ιστορίες για απαγωγές γυναικών από θηρία που τις πάνε στη σπηλιά τους ή δράκους που ζητάνε ως φόρο μια κοπέλα κάθε μήνα/χρόνο αλλιώς κάνουν μεγάλο σαματά στο χωριό. Αν το αναλύσουμε κι αυτό μπορούμε να εξάγουμε ένα συμπέρασμα ότι πιθανόν αυτά τα «θεριά» δεν ήταν άλλο από ληστές, πιθανόν συμμορίες που τρομοκρατούσαν τα μέρη, ανθρώπους που ζούσαν εκτός της τότε κοινωνίας και τρομοκρατούσαν με επιδρομές τα γύρω χωριά. Είναι εύκολο να φανταστούμε λοιπόν ότι μαζί με χρυσό ή άλλα πολύτιμα να έκλεβαν και γυναίκες. 

 Αλεξανδροπούλου Χριστίνα 

Reiki Master

Εικόνα από το σπήλαιο του Ευριπίδη στη Σαλαμίνα 

Η εμπειρία των σπηλαίων. Μια ψυχολογική προσέγγιση

 

Όλοι όσοι είμαστε ενεργοί σπηλαιολόγοι έχουμε ζήσει στιγμές όπου έχουμε αναφωνήσει «Γιατί το κάνω αυτό;» βγαίνοντας από ένα βάραθρο καταϊδρωμένοι και κουρασμένοι. Γιατί είναι μια δραστηριότητα πραγματικά κουραστική για όλους, γυναίκες και άντρες, και μέσα σε αντίξοες και αφιλόξενες για τον άνθρωπο συνθήκες. Κάποιοι θα αναρωτηθείτε εδώ «αφού ο άνθρωπος πρωτοκατοίκησε στα σπήλαια, πως είναι αφιλόξενα;». Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος πρωτοκατοίκησε τις βραχοσκεπές και όχι τα σκοτεινά σπήλαια. Τα σπήλαια που δεν έβλεπαν ποτέ το φως της ημέρας τα φοβόταν και αργότερα τους προσέδωσε μαγικές και Ιερές ιδιότητες. Στις βραχοσκεπές όμως ήταν που κατοικούσαν γιατί εκεί μπορούσαν να ανάψουν με ασφάλεια φωτιά, και είχαν καλύτερη εποπτεία του γύρω χώρου.

Τα σπήλαια λοιπόν όπως και τότε έτσι και μέχρι σήμερα ξυπνάνε στο υποσυνείδητο του ανθρώπου πολλές συμβολικές εικόνες αλλά και φόβους. Οι περισσότεροι θα έχουν νοιώσει κλειστοφοβικά και αποφεύγουν τελείως την είσοδό τους σε αυτά. Για τους υπόλοιπους τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Καταρχήν υπάρχει ο φόβος του ύψους που μπορεί να ενεργοποιηθεί ειδικά στην αρχή δίπλα στην είσοδο ενός βαράθρου. Υπάρχει η υψοφοβία, που είναι ο φόβος του να βλέπει κάποιος το ύψος και να φοβάται. Και υπάρχει και η ακροφοβία, που ακόμα και χωρίς να βλέπει κάποιος τον πάτο του βαράθρου, νοιώθει παρόλα αυτά μια έλξη, ένα ρούφηγμα προς τα κάτω. Αυτό οφείλεται στη βαρύτητα βέβαια και μπορεί με τον καιρό να μειωθεί ή να μπορέσουμε να το χαλιναγωγήσουμε να πάει κάπου στο πίσω μέρος του μυαλού ώστε να μην έχει τον έλεγχο. Γιατί αυτά τα συναισθήματα και τα ένστικτα δεν φεύγουν ποτέ στην πραγματικότητα, είναι πολύ πρωτόγονα και βρίσκονται εκεί για να μας προστατεύουν. Αν δεν υπήρχαν αυτά ο άνθρωπος θα δοκίμαζε από τα πρώτα του βήματα να πετάξει από έναν γκρεμό κι εμείς τώρα δεν θα ήμασταν εδώ. Το να λέει κάποιος ότι δεν φοβάται είναι σαν να προσπαθεί να πείσει ότι δεν είναι άνθρωπος.

 Η ανάγκη του να νοιώθει κάποιος υπεράνθρωπος ειδικά μέσα στην κοινότητα των αθλημάτων του βουνού είναι διάχυτη.  Η ανάγκη του να θέλει να φαίνεται άφοβος προέρχεται από έναν άλλο φόβο, το φόβο της απόρριψης από την ομάδα. Και ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Θέλει πάνω από όλα να ανήκει κάπου. Είναι πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου και θα κάνει τα πάντα για να ανήκει κάπου, ακόμα θα πει και ψέματα στους άλλους αλλά και πάνω από όλα στον εαυτό του. Το ρίσκο της αποκάλυψης όμως των φόβων μας, μας κάνει αυθεντικούς ανθρώπους και με τον καιρό κερδίζουμε παρά χάνουμε. Πάνω από όλα με την αυθεντικότητα κερδίζουμε αυτοαξία, κι από εκεί ανοίγει μόνος του ο δρόμος για να ξεπεράσουμε τα δικά μας προσωπικά όρια, στο χρόνο πάντα που είμαστε έτοιμοι. Και θα επανέλθω σε αυτό.

Γιατί λοιπόν αθλήματα βουνού και ιδιαίτερα σπηλαιολογία. Καταρχήν να ξεκαθαρίσω γιατί αναφέρομαι στη σπηλαιολογία μόνο ως δραστηριότητα. Γιατί δεν είναι άθλημα κατά βάση. Στην πράξη εφόσον χρειαζόμαστε εξάσκηση πάνω σε αυτό για να διατηρούμε τη φόρμα μας και τις τεχνικές μας, ουσιαστικά αθλούμαστε. Στη σπηλαιολογία παίρνουν μέρος όλα τα μέρη του σώματος και όλοι οι μυς γιατί ουσιαστικά περιέχει πεζοπορία, κουβάλημα, αναρρίχηση/καταρρίχηση  σε σκοινιά και βράχο. Όμως παρόλα αυτά δεν έχει ανταγωνισμό, γιατί θα την καθιστούσε επικίνδυνη, κι έτσι δεν μπορεί βάση ορισμού να θεωρηθεί άθλημα. Δυστυχώς βέβαια ανταγωνισμός υπάρχει γιατί είναι ακόμα ένα χαρακτηριστικό του ανθρώπου από πολύ παλιά και είναι και στην φύση μας. Τα περισσότερα είδη στη φύση ανταγωνίζονται το ένα το άλλο για την επιβίωση, και είναι πολύ σκληρός αγώνας. Στον άνθρωπο γίνεται σε ένα πιο σκιώδες επίπεδο και με μια επικάλυψη ηρωισμού. Για παράδειγμα μέσα στις ομάδες/συλλόγους παρατηρείται συχνά να μιλούν για το πόσα μέτρα βάθος έχει φτάσει ο κάθε ένας ή πόσα μέτρα έχει γράψει πάνω στο σκοινί ή πόσα βάραθρα έχει κατέβει. Αυτά είναι βέβαια αθώα παιχνίδια του φαινομένου του παγωνιού και ευτυχώς δεν είναι επικίνδυνα για κανέναν, εκτός από όσους θα νοιώσουν υποτίμηση επειδή δεν έχουν γράψει πολλά μέτρα πάνω σε σκοινί ή επειδή πάνε μόνο σε οριζόντια σπήλαια που δεν απαιτούν εξοπλισμό.

 Οι τελευταίοι μπορεί να αποθαρρυνθούν σοβαρά αν δεν πλαισιωθούν με μια ομάδα εμπιστοσύνης και αμοιβαίας κατανόησης. Γιατί ο κάθε ένας έχει τους λόγους του που δεν πάει παρακάτω, σε αυτό το παρακάτω που το ορίζουν οι άλλοι με τα δικά τους μέτρα, αντοχές κλπ. Κάποιοι λένε «ξεπέρασε τα όρια σου», τα όρια όμως τα βάζει μόνο ο κάθε ένας για τον εαυτό του. Αν τα βάλουν άλλοι αυτό που θα καταφέρουν θα είναι να μην έχει κανένα από τα δύο μέρη μιας εξόρμησης μια καλή εμπειρία. Τα όρια λοιπόν τα φτιάχνει ο κάθε ένας και τα ξεπερνά όπως και όποτε είναι αυτό δυνατό και όποια στιγμή είναι έτοιμος/η να το κάνει. Δεν είναι κανείς και καμία υποδεέστερος/η από τους άλλους επειδή δεν κάνει τα ίδια με αυτούς τους άλλους. Ο κάθε ένας είναι την κάθε στιγμή η καλύτερη εκδοχή του Εαυτού του και το αν θα πλησιάσει το Ανώτερο Δυναμικό του είναι μοναδική και προσωπική υπόθεση!

Κι αφού μιλήσαμε για τις δύσκολες καταστάσεις ας μιλήσουμε και για τις όμορφες. Η σπηλαιολογία λοιπόν εκτός από κοπιαστική δραστηριότητα είναι και επιστήμη και εξερεύνηση του καινούργιου. Μια πολυεπιστήμη που μπορεί να συνδράμει σε πολλές άλλες όπως η γεωλογία, η βιολογία, η χημεία κλπ. Εκτός όμως από αυτό μπορεί να γίνει έναυσμα για ψυχική ανάταση και συνεπώς αναψυχή. Πέρα από το περιβάλλον της ατμόσφαιρας που σε πολλά σπήλαια είναι πολύ καθαρό και μπορεί να βοηθήσει το σώμα, μπορεί να μας ανοίξει τα μάτια σε έναν άλλο κόσμο, μέσα μας. Πολλοί χωρίς να το καταλαβαίνουν έχουν ερωτευτεί τα σπήλαια, και είναι λογικό αφού το σπήλαιο αναπαριστά τη μήτρα της μητέρας. Είναι ένας εσωτερικός υγρός και σκοτεινός χώρος ακριβώς όπως και η μήτρα από όπου γεννηθήκαμε. Γιαυτό και υπάρχει το σπηλαιολογικό αστείο που όταν βγαίνει κάποιος από μια στενή τρύπα λέμε «ξαναγεννήθηκε». Μη το γελάτε γιατί υποσυνείδητα εκείνη τη στιγμή συμβαίνει κάτι το πραγματικά μαγικό. Γιατί το υποσυνείδητο δουλεύει με συμβολισμούς και εικόνες. Τι καλύτερο λοιπόν από τη βιωματική εικόνα της μήτρας για να ξυπνήσει μέσα μας ενέργειες και συναισθήματα που αλλιώς θα κοιμούνταν μπορεί και για πάντα. Οπότε είναι μια γέννα, αυτή ενός εν δυνάμει ανανεωμένου ανθρώπου σε σχέση με την προσωπική του εξέλιξη.

Εμένα προσωπικά μου ξυπνάει το συναίσθημα του ότι βρίσκομαι «σπίτι μου», αισθάνομαι ασφάλεια και θαλπωρή, προστατευμένη μέσα στα γερά και συμπαγή τοιχώματα της Γης. Το σπήλαιο/μήτρα λοιπόν μπορεί να δώσει στον κάθε ένα/μια ακριβώς αυτό που έχει μεγαλύτερη ανάγκη, το οποίο μπορεί ποτέ άλλοτε να μην το γνώριζε. Επίσης είναι η επαφή με αυτό που αποτελεί τον πλανήτη, τα βράχια και το χώμα, αλλά και αυτό που είναι αθέατο στην καθημερινότητά μας, το κρυμμένο, που εξιτάρει την φαντασία και δημιουργεί την ανάγκη να ψάξεις τι βρίσκεται κάτω από τα πόδια σου. Όχι κάποιος θησαυρός, γιατί ο σπηλαιολόγος δεν ενδιαφέρεται να βρει λίρες (αν και δεν θα μας κακόπεφταν), αλλά αυτό που αποτελεί θεμέλιο του τόπου που πατάμε πάνω του στις πεζοπορίες μας. Ψάχνοντας η ψυχή να βρει από πού ξεκίνησε ακολουθεί το δρόμο προς τα πίσω και προς τα κάτω, όπως πίστευαν και οι Αρχαίοι. Επομένως μπαίνοντας στη σπηλιά ψάχνουμε να βρούμε τον Αληθινό Εαυτό μας, που κρύβεται στα σκοτεινά μας εσωτερικά βάθη. Τι καλύτερο σύμβολο για αυτό το σκοπό από τα σκοτεινά βάθη ενός βαράθρου.

Κι ένα κομμάτι από ένα άλλο άρθρο που έχω γράψει σε σχέση με τα σπήλαια :

«Εκτός των άλλων που προσφέρει, η σπηλιά, είναι ένας κόσμος που θεραπεύει το νου και γαληνεύει την ψυχή. Εξωθώντας προς την επιφάνεια (συνείδηση) ό,τι μας εμποδίζει να βρούμε το δρόμο προς τα μέσα (υποσυνείδητο), για να ανακαλύψουμε τον Αληθινό Εαυτό μας, αλλά και το μονοπάτι μέσα το σπήλαιο, που στο τέλος προς τα έξω πάλι, θα μας οδηγήσει στην επιφάνια ,εκτός σπηλαίου, και μέσα στην καινούργια κάθε φορά Ζωή, σε ένα καινούργιο μονοπάτι. Κι αυτή θα είναι κάθε φορά μια μικρή μύηση.»

Αλεξανδροπούλου Χριστίνα

Θεραπεύτρια Reiki Master Teacher

Σαπωνοποιός & Καλλιτέχνης

 Το παρόν άρθρο έχει δημοσιευτεί και στο περιοδικό του συλλόγου "ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο.", σπελεο_news Τεύχος 1ο - 2 Ιανουαρίου 2022

https://www.speleo.gr/%cf%83%cf%80%ce%b5%ce%bb%ce%b5%ce%bf_news/

Εικόνα από το σπήλαιο Αφαίας, όρος Αιγάλεω.

Η ιστορία μου με τα σπήλαια

Αποφάσισα να γράψω ένα άρθρο για την εμπειρία μου με τα σπήλαια σε αυτή τη ζωή. Πολλοί άνθρωποι με ρωτάνε πως νοιώθω μέσα σε ένα σπήλαιο. Τι μου έχει κάνει πιο πολύ εντύπωση, τι μου δίνει όλο αυτό. Άλλοι πάλι σοκάρονται  λέγοντας μου πως μπορείς και μπαίνεις εκεί μέσα, εγώ δεν θα μπορούσα. Αλλά όλοι χαίρονται να βλέπουν φωτογραφίες από τις περιπέτειές μου σε σπηλαιολογικές εξορμήσεις. Έχω ξεκινήσει όμως να πηγαίνω σε σπήλαια από μικρή, στα τουριστικός αξιοποιημένα βέβαια μαζί με τους γονείς μου. Να πω επίσης ότι όταν με ρωτάνε μια από τις παραπάνω ερωτήσεις επειδή με πιάνουν απροετοίμαστη συνήθως δεν λέω και δεν έχω εξηγήσει πλήρως σε κανέναν πως νοιώθω για όλο αυτό, παρά μόνο πολύ λίγα τυπικά πράγματα. Ότι να μερικά σπήλαια έχουν εντυπωσιακό διάκοσμο ενώ άλλα όχι, και ότι είναι κάτι πολύ κουραστικό γενικά. Εδώ στο γραπτό λόγο λοιπόν θα έχω την ευκαιρία να τα εκφράσω όλα αυτά και να εξηγήσω γιατί το κάνω παρότι είναι όντος κάτι πολύ απαιτητικό. 

Το πρώτο σπήλαιο για το οποίο θα μιλήσω και το οποίο είναι και το πρώτο που έχω καταγεγραμμένο στον κατάλογό μου - ναι έχω και τέτοιον που μετρά 35 σπήλαια- είναι στο Πόζαρ ή αλλιώς Λουτροχώρι, στην Αριδαία Ν.Πέλλας. Είναι ένα μέρος με θερμές πηγές και πολύ έντονη βλάστηση, ουσιαστικά μέσα σε ένα φαράγγι όπου ο κόσμος ανακάλυψε τις ιαματικές πηγές του και πήγαινε για μπάνιο, όπως επίσης έπινε το ευεργετικό νερό. Πάνω από το ποτάμι υπάρχουν μονοπάτια που μπορεί κανείς να πάει να δει τις πηγές που αργότερα γίνονται ο ποταμός Αλμωπός. Μπορεί όμως να πάρει και το μονοπάτι για το σπήλαιο. Είναι μικρό σπήλαιο, τουλάχιστον το κομμάτι που αφήνουν να δει ο κόσμος, γιατί αργότερα που το έψαξα βρήκα ότι ανήκει σε ένα σύνολο σπηλαίων και βαράθρων, που έχουν ονομάσει Σπηλαιοπάρκο Αλμωπίας. Τότε που πήγα εγώ το 2003 πάντως είδα μόνο ένα μικρό κομμάτι. Μου έκανε όμως πολύ μεγάλη εντύπωση λόγο του πανέμορφου τοπίου καθώς ανεβαίναμε τα σκαλιά για να φτάσουμε ως εκεί, αλλά ίσως και του περίεργου τυπά που καθόταν στην είσοδο και ήταν ο υπεύθυνος για το σπήλαιο. Σίγουρα δεν περίμενα να δω έναν μακρυμάλλη νέο χίπη που άκουγε tribal μουσική, οπότε μου χαράχθηκε στη μνήμη. 

Παρόλα αυτά η ιδέα για τα σπήλαια γεννήθηκε μέσα μου πολύ πιο μικρή. Όταν με ρωτούσαν τι θέλω να γίνω όταν μεγαλώσω έλεγα αρχαιολόγος με ειδικότητα στη σπηλαιολογία. Δεν ήξερα ακόμα ότι αυτό γίνεται μέσω της γεωλογικής σχολής, διότι ουσιαστικά εννοούσα την παλαιοντολογία. Αλλά ίσως να το έλεγα επειδή βλέπαμε πολλά ντοκυμαντέρ με τον πατέρα μου με ιστορικά, αρχαιολογικά θέματα. Μια άλλη έμπνευση μου ήταν τα σπήλαια-στάνες που έβλεπα κάθε φορά που ανεβαίναμε για Μακεδονία και περνούσαμε από λόφους γεμάτους με τρύπες τέτοιες και θυμάμαι να με εξιτάρουν και να περιμένω πως και πώς πάντα κολλημένη στο τζάμι για να τις δω. Φανταζόμουν πάντα να περπατάω αυτούς τους λόφους και να μπαίνω σε κάθε μια από αυτές τις σπηλιές. 

Πέρασαν χρόνια όπου επισκέφτηκα άλλα 5-6 σπήλαια μαζί με γονείς ή με φίλους. Παρέμενε ένα ενδιαφέρον στο πίσω μέρος του μυαλού μου ώσπου ανακάλυψα τα βιβλία του Ν. Λελούδα, «Εξερευνώντας την υπόγεια Ελλάδα», με πολύ καλό φωτογραφικό υλικό. Εκεί ανακάλυψα ότι υπάρχει η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρία. Αν και τα βιβλία δεν τα διάβασα τελικά από την αρχή ως το τέλος. Άρχισα τον 1^ο τόμο αλλά σταμάτησα όταν γρήγορα κατάλαβα με λύπη, ότι δεν παρέλειπε να πετάει κοροϊδευτικά υπονοούμενα για όσους μιλάνε για υπόγειες στοές που πηγαίνουν για χιλιόμετρα από τη μια περιοχή στην άλλη, και για κοιλώματα που οδηγούν στην κούφια Γη. Φυσικά για το τελευταίο αναφέρεται στον Π. Γιαννουλάκη που έχει γράψει πολλά περί Κούφιας Γης. Το θεωρώ αντιεπαγγελματικό και ανήθικο τουλάχιστον, να γράφει κάποιος ένα βιβλίο κατηγορώντας ανθρώπους επειδή πιστεύουν το ένα ή το άλλο. Θεωρώ ότι όταν γίνεται μια παρουσίαση καλό είναι να ασχοληθεί ο συγγραφέας/ομιλητής, με αυτά που γνωρίζει και είναι ο τομέας του, και όχι με το να παραθέτει κατηγορίες σε άλλους. Τουλάχιστον όχι με αυτόν τον τρόπο, προσβάλλοντας και κοροϊδεύοντας. Μπορεί να πει αυτά που γνωρίζει σαν πληροφορία και χωρίς χαρακτηρισμούς.

 Στο τέλος τέλος κανείς μας δεν ξέρει την απόλυτη αλήθεια, η οποία είναι συναινετική, οπότε για όλα υπάρχει μια χρυσή τομή, κάπου οι ιδέες όλων συναντιούνται με προσθέσεις ή αφαιρέσεις υλικών/ιδεών/θεωριών/σκέψεων φτιάχνοντας την πραγματικότητα (εκεί που μια ιδέα ξεπερνά έναν κρίσιμο όγκο σκέψεων, εκεί η πραγματικότητα παγιώνεται). Ναι μπορεί να μην ισχύουν όλα, ναι πολλοί άνθρωποι όντας μη ενήμεροι για τα σπήλαια, τις στοές κλπ πιστεύουν διάφορα πράγματα, οι αστικοί μύθοι κυκλοφορούν χρόνια εκεί έξω και κάνουν καλά τη δουλειά τους, να μας ανοίγουν τη συνείδηση και να διευρύνεται η σκέψη μας πέρα από τα συνηθισμένα και τις κολλημένες νόρμες του κατεστημένου που μας θέλει να σκεφτόμαστε όλοι τα ίδια, να κάνουμε τα ίδια και να ψωνίζουμε τα ίδια. Οπότε ναι μπορεί να μην υπάρχουν στοές χιλιομέτρων γιατί όντος κάποιοι τις έχουν ψάξει και δεν πάνε πουθενά. Μπορεί όμως να συνέχιζαν κάποτε και να έκλεισαν, κάποιες είναι και ενεργειακές πύλες για άλλες διαστάσεις, οπότε δεν ανοίγουν στους αμύητους (συγνώμη κ. Λελούδα και λοιποί που θα με κοροϊδεύετε κι εμένα τώρα). Ότι και να συμβαίνει πραγματικά, άσχετα αν εγώ, εσύ ή ο τάδε πιστεύουμε ή όχι στην Κούφια Γη αυτό δεν δίνει το δικαίωμα σε κανέναν να κοροϊδεύει τον άλλο, λες και είμαστε στο Δημοτικό, που σε κοροϊδεύουν άνευ λόγου και αιτίας. Το να διαβάζει κανείς Γιαννουλάκη (όπως έκανα και εγώ), δεν είναι αιτία να με κοροϊδεύει κάποιος. Ούτε να τον νοιάζει αν πιστεύω αυτά που διάβασα ή όχι. Δεν έχει σημασία αν ισχύουν ή όχι. Σημασία έχει ότι τα διάβασα, διασκέδασα, άνοιξα το μυαλό μου να σκέφτεται διαφορετικά και δεν κατέληξα άβουλο ανδρείκελο που απλά εκτελεί εντολές που του θέτει το σύστημα, ο «πολιτισμός» και η α-κοινωνία μας. Μην ξεχνάτε επίσης ότι «Η Μαγεία είναι η επιστήμη που δεν έχει ακόμα εδραιωθεί ως τέτοια», που δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί, και ό,τι τώρα μπορεί ανήκει στη σφαίρα του ανεξήγητου κάποτε θα εξηγηθεί. Όπως έγινε άλλωστε με τόσα και τόσα πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Συνεπώς μπορεί οι φυσικοί να οργιάζουν και να οδύρονται για το τι ισχύει και τι όχι στο τώρα, αύριο μεθαύριο όμως θα βγαίνουν και θα λένε ανακαλύψαμε αυτό και το άλλο σαν να μην τρέχει τίποτα. Και δεν έχουν καταλάβει ακόμα ότι επηρεάζουν το αποτέλεσμα του πειράματος (ε ρε γλέντια). 

(Μεγάλη παρένθεση αυτό, γιατί κάπου πρέπει να τα πω κι εγώ. Και συνεχίζω…)

Το ίδιο ισχύει και για όλους τους θρύλους όχι μόνο τους αστικούς, όσο αναφορά την παγίωση τους στην πραγματικότητα. Το ίδιο ισχύει και για τα παραμύθια και τους μύθους. Είναι ισχυρές παραδώσεις που σκοπό έχουν να διδάξουν ιστορία, ηθική, ευγένεια, ιπποτισμό, καλυμμένα κάτω από συμβολισμούς και αρχέτυπα. Όλα αυτά πάνε πολύ πίσω στο χρόνο, από τις πρώτες αναλαμπές συνείδησης στο μυαλό του ανθρώπου. Από τότε που μπήκε στα σπήλαια και είδε στους τοίχους έναν τεράστιο καμβά έτοιμο να γεμίσει ιστορίες και να αφήσει κληρονομιά για τις επόμενες γενιές. Που να ξέρει ότι οι επόμενες γενιές θα απαξιώσουν τα σύμβολα και τους μύθους και θα χάσουν κάθε νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης στο βωμό του εγωισμού, του φόβου και όλων των άλλων δηλητηρίων μου μαστίζουν τον ανθρώπινο Νου. Που να ξέρει ότι όλη η αρχαία σοφία του, υποκρύφθηκε εσκεμμένα από άλλους μετέπειτα ανθρώπους, για να περιμένουμε ξανά τώρα τους επιστήμονες να ανακαλύπτουν αυτά που ήξεραν οι αρχαίοι, αφού τα αμφισβητήσουν κι αυτοί πρώτα! 

Κάπως έτσι η ανάγκη μου να βυθιστώ ακόμα περισσότερο στον κόσμο των θρύλων και παραδόσεων με οδήγησαν να ψάξω την Ελληνική Σπηλαιολογική εταιρία γύρω στο 2017. Βρήκα ότι γίνονται μαθήματα τα οποία περιλάμβαναν όλα όσα ήθελα να μάθω από παλιά. Όπως παλαιοντολογία, γεωλογία, παραδώσεις, αρχαιολογία, βιολογία. Έτσι την επόμενη χρονιά γράφτηκα στα σεμινάρια και 3 υπέροχοι μήνες γεμάτοι ένταση αλλά και γνώση ξεκίνησαν το ταξίδι μου στα υπόγεια της γης.

Δεν είχα καταλάβει όμως ότι χρειαζόταν μια καλή φυσική κατάσταση και παρότι είχα ασχοληθεί για χρόνια με πολεμικές τέχνες (λίγο από αυτοάμυνα, σπαθασκία, Ται Τσι και τοξοβολία), δεν είχα τελικά τόσες αντοχές όσες θα ήθελα(αν είχα κάνει αναρρίχηση θα είχε βοηθήσει). Όμως συνέχισα όπως μπορούσα και είδα αρκετά πράγματα. Έχω κατέβει με σχοινιά μέχρι τα 25 μέτρα, που δεν είναι πολλά για τους περισσότερους, αλλά εγώ ξεπέρασα τον εαυτό μου για να τα φτάσω. Δεν είχα ποτέ μου κρεμαστεί στο κενό και η αίσθηση της βαρύτητας που νομίζεις ότι θα σε ρουφήξει είναι έντονη. Το αρχέγονο ένστικτο της αυτοσυντήρησης ανάβει κόκκινο λαμπάκι ειδοποιώντας ότι θα πέσεις τώρα και θα σκοτωθείς. Φυσικά τίποτα τέτοιο δεν συμβαίνει διότι είμαστε πάντα ασφαλισμένοι στα σχοινιά, αλλά ο νους δεν ησυχάζει αμέσως, θέλει το χρόνο του. Κάποιοι πιο έμπειροι μου έχουν πει ότι ο φόβος αυτός δεν φεύγει ποτέ απλά τον συνηθίζεις. Γίνεται μια φωνούλα στο πίσω μέρος του μυαλού που δεν μπορεί πλέον να πάρει τον έλεγχο του σώματος. Μετά έμαθα το σκαρφάλωμα, μπουσούλημα σε βράχους ή ανάμεσα από σταλαγμιτικό υλικό (σταλαγμίτης μεγαλώνει από κάτω προς τα πάνω – σταλακτίτης από πάνω προς τα κάτω). Εκεί θέλει ισορροπία, και μπορώ να πω τα πάω καλύτερα.  Τέλος το ανέβασμα είναι το δυσκολότερο κομμάτι λόγο κούρασης , και φυσικά το μετά που πρέπει να πλυθούν όλα τα υλικά, η φόρμα, τα σχοινιά κλπ. Ένα άλλο κομμάτι που έπρεπε να μάθω είναι το κουβάλημα πριν και μετά. Όλα αυτά τα υλικά πρέπει να μεταφερθούν στη σπηλιά και από τη σπηλιά για πίσω. Φυσικά προς το παρόν δεν έχω κάνει πολύ μεγάλες αποστάσεις μεταξύ αυτοκινήτων και σπηλαίου, αλλά και πάλι δεν ήταν εύκολο. Γιαυτό άλλωστε είναι και άθλημα (εκτός από επιστήμη) και μάλιστα από τα πιο απαιτητικά σε ενεργειακές δαπάνες. 

Ας μην πω άλλα όμως για τις δυσκολίες γιατί δεν θέλω να σας αποθαρρύνω. Η σπηλαιολογία εκτός από τις ιστορίες της, αυτές που αφηγούνται οι ίδιοι οι σπηλαιολόγοι, τους θρύλους και τις παραδώσεις από κάθε τόπο, για κάθε τρύπα, έχει και το καθαρά επιστημονικό, βιολογικό κομμάτι. Μέσα στο σπήλαιο ζουν πλάσματα που έχουν επιβιώσει στο σκληρό αυτό περιβάλλον για εκατομμύρια χρόνια μέσα στο σκοτάδι και έχουν προσαρμοστεί να ζουν εκεί. Πολύ σημαντικές πληροφορίες για εμάς και τη βιοποικιλότητα του πλανήτη. Αλλά όχι μόνο αυτό, τα σπήλαια είναι στην ουσία χρονοκάψουλες, εκτός από τον βιολόγο μπορεί και ο αρχαιολόγος και ο παλαιοντολόγος να βρουν πληροφορίες που αφορούν την κοινωνική και γεωλογική ζωή του πλανήτη.

Και τελικά γιατί κάνεις σπηλαιολογία?

Γιατί παρά τις δυσκολίες της μου δίνει πολλά. Όταν βρίσκομαι μέσα στη Γη νοιώθω ότι είμαι στο πιο ασφαλές μέρος που υπάρχει. Που βασικά είναι όντος! Οι τοίχοι του διαμερίσματος δεν είναι τόσο ανθεκτικοί όσο οι βράχοι του σπηλαίου. Εξαιρούνται περιπτώσεις με σαθρά πετρώματα βέβαια. Και όχι δεν θα μας πέσει το ταβάνι στο κεφάλι, έχει αντέξει άλλωστε τόσα εκατομμύρια χρόνια εκεί που είναι. Το μόνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να μην ρίχνουμε εμείς πέτρες στους από κάτω!  

Επίσης λατρεύω τη μυρωδιά του σπηλαίου. Είναι πολύ ιδιαίτερη, όχι ακριβώς αυτή του βρεγμένου χώματος ή της υγρασίας απλά, αλλά της βρεγμένης πέτρας. Και πολλοί σπηλαιολόγοι θα σας πουν το ίδιο, όλοι λατρεύουμε αυτή τη μυρωδιά.  

Το κυριότερο βέβαια για τους περισσότερους είναι η δυνατότητα εξερεύνησης ενός άγνωστου χώρου, ενός χώρου όπου δεν έχουν πρόσβαση «οι πολλοί». Αυτό το τελευταίο είναι η αλήθεια με εξιτάρει κι εμένα. Όπως επίσης να ικανοποιήσω την περιέργειά μου για το τι βρίσκεται κάτω από τα πόδια μου. Ωραία τα βουνά, ωραία και τα δάση, αλλά τι βρίσκεται από κάτω? Από πού γεννιούνται τα ποτάμια και που χάνονται όταν πλημυρίζουν? Από τον υδροφόρο ορίζοντα θα μου πείτε. Ναι αλλά άλλο να το μαθαίνεις σαν πληροφορία και άλλο να είσαι μέσα εκεί, στα ίδια τα κοιλώματα που έχει σκάψει το νερό. 

Πάμε τώρα σε κάτι άλλο που εμένα προσωπικά μ’ αρέσει στις σπηλιές. Είναι η απόλυτη ησυχία (όταν βέβαια ησυχάσουν και οι συνοδοιπόροι σου). Μπορείς να ακούσεις το –τίποτα- ή τις σταγόνες των σταλακτιτών καθώς πέφτουν. Απόλυτα ηρεμιστικό! Όπως επίσης και η στιγμή που θα σβήσω το φακό μου για να μείνω λίγο στο απόλυτο σκοτάδι. Εκεί όπου για λίγο μπορείς να βρεθείς στο απόλυτο κενό του Σύμπαντος ή της αρχέγονης Μήτρας. Κανένα σχήμα, κανένας ήχος. Είναι σαν το σύστημα να κάνει επανεκκίνηση. Για να αναδυθείς μετά στην επιφάνεια ως καινούργιος άνθρωπος. Όπως καταλαβαίνετε είναι μια μικρή μύηση. 

Τέλος εκτός αυτού του μικρού στιγμιότυπου αυτοσυγκέντρωσης, είναι βεβαίως και η όλη περιήγηση μέσα στο σπήλαιο όπου ο κάθε ένας με το φακό του ή οι πιο έμπειροι φωτογράφοι με τα φλάς τους, καταφέρνουν να απαθανατίσουν αυτά τα παλάτια από υγροποιημένο ασβεστόλιθο. Είναι λοιπόν η εικόνα. Ένα μεγάλο μέρος της σπηλαιολογίας είναι η φωτογράφιση. Γιατί είναι το μόνο θεμιτό στοιχείο που μπορείς να πάρεις από ένα σπήλαιο και να το έχεις ως ενθύμηση του ωραίου διάκοσμου που θα δεις.  Ενθύμηση βέβαια και των ωραίων στιγμών που θα ζήσεις διότι γενικά επικρατεί ενθουσιασμός για το κάθε τι από όλα τα άτομα της ομάδος. Εκτός από το διάκοσμο απαθανατίζονται και τα ζωντανά πλάσματα που ζουν στο σπήλαιο, όπως τα δολιχόποδα που είναι τα πιο κοινά που συναντούμε, κάποιες αράχνες , σαύρες, ψάρια (για τα σπήλαια που φιλοξενούν λίμνες). Και δεν θα μιλήσω για τα κουνούπια κοντά στην είσοδο μέσα και έξω (είπαμε δε θέλω να σας αποθαρρύνω).  Η φωτογράφιση λοιπόν μέσα στο σπήλαιο είναι από μόνη της μια ξεχωριστή τέχνη που χρειάζεται ειδικό εξοπλισμό, αν θέλεις να βγάλεις μια άριστης ποιότητας φωτογραφία. Τα σημερινά μέσα βοηθούν πολύ βέβαια, ακόμα κι ένα καλό κινητό, με έναν καλό φακό κεφαλής  - που έτσι κι αλλιώς οι φακοί μας κοιτάμε να δίνουν όσο περισσότερο φως γίνεται - μπορούν να βγάλουν μια καλή αναμνηστική φωτογραφία (φωτογράφοι ψυχραιμία, μη με φάτε). Προσωπικά μου αρέσουν και οι παλιές φωτογραφίες. Έχει ενδιαφέρον να βλέπεις πως κατέβαιναν παλιά στα βάραθρα με τα λίγα μέσα που διέθεταν, που δεν ήταν και τόσο ασφαλή πολλές φορές. Και οι φωτογραφίες έβγαιναν πολύ πιο δύσκολα, τα υλικά κουβαλιόντουσαν με περισσότερο κόπο. Αυτά όλα δίνουν μια διαφορετική αξία, από αυτή της υψηλής έγχρωμης ανάλυσης της εικόνας του σήμερα. Κάποιοι πρωτοπόροι ρίσκαραν τότε κυριολεκτικά τη ζωή τους για να εξερευνήσουν εκεί που δεν μπορούσαν οι περισσότεροι. Χρειάζονται λοιπόν ένα μεγάλο μπράβο και περίσσιο σεβασμό. Πιο πολύ σίγουρα από όσους μπαίνουν βγαίνουν στο σήμερα και απλά μετράνε πόσο κάτω πήγαν, πόσα μέτρα και πόσο βαθιά… 

Αυτή ήταν η ιστορία μου μέχρι στιγμής με τα σπήλαια. Όποιοι και όποιες ενδιαφέρεστε να γίνετε συνοδοιπόροι μας στα ανήλιαγα παλάτια αυτού του κόσμου δεν έχετε παρά να βρείτε έναν σύλλογο που σας ταιριάζει και να ξεκινήσετε τα μαθήματα. Δεν έχει σημασία αν είστε άντρας, γυναίκα, μεγάλοι ή μικροί σε ηλικία, αρκεί βέβαια να έχετε μια στοιχειωδώς καλή φυσική κατάσταση. Και να μην έχετε όμως θα την αποκτήσετε αν εξασκήστε συχνά. Οι φόβοι κι αυτοί ελέγχονται με τον καιρό και τη θέληση. Εκτός αν κάποιος έχει κλειστοφοβία, αυτό δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί να βελτιωθεί και δεν μπορώ να μιλήσω επ’ αυτού γιατί δεν το έχω. Μπορώ να μιλήσω για την υψοφοβία που έχω και τη δουλεύω βελτιώνοντάς τη. Χρειάζεται να έχετε βέβαια και δασκάλους με υπομονή, που να μπορούν να κατανοήσουν την κατάσταση, να έχουν ενσυναίσθηση, να σας πιέσουν ή ενθαρρύνουν όσο πρέπει και εκεί που πρέπει, αναλόγως την ιδιοσυγκρασία του κάθε ενός. Και πάλι να θυμάστε ότι όλα έρχονται στο χρόνο τους, αν δεν τα καταφέρετε σήμερα θα τα καταφέρετε  μια άλλη μέρα. Είναι από τις πιο απαιτητικές δραστηριότητες, σίγουρα θα χρειαστεί να ξεπεράσετε τον εαυτό σας, μπορεί να σας βγουν φόβοι που δεν ξέρατε καν ότι είχατε μέσα σας, το κάνει αυτό η σπηλιά. 

Εκτός των άλλων που προσφέρει, η σπηλιά, είναι ένας κόσμος που θεραπεύει το νου και γαληνεύει την ψυχή. Εξωθώντας προς την επιφάνεια (συνείδηση) ό,τι μας εμποδίζει να βρούμε το δρόμο προς τα μέσα (υποσυνείδητο), για να ανακαλύψουμε τον Αληθινό Εαυτό μας, αλλά και το μονοπάτι μέσα το σπήλαιο, που στο τέλος προς τα έξω πάλι, θα μας οδηγήσει στην επιφάνια ,εκτός σπηλαίου, και μέσα στην καινούργια κάθε φορά Ζωή, σε ένα καινούργιο μονοπάτι. Κι αυτή θα είναι κάθε φορά μια μικρή μύηση. 

Κι αυτό που βγαίνει (και μπορεί να είναι όλων των ειδών τα συναισθήματα) να είμαστε έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε είτε εκείνη τη στιγμή, είτε μετέπειτα, γιατί δεν υπάρχει λόγος να πιεστούμε πέραν του σημείου που θα μας καταβάλει και θα κάνει την εμπειρία μας άσχημη. Που κι αυτό ακόμα είναι φυσιολογικό, δεν είναι κατακριτέο, ούτε κάτι «κακό». Όλοι έχουμε φόβους, δημιουργούμενοι καθώς μεγαλώνουμε μέσα σε μη υγιή περιβάλλοντα, απλά κάποιοι τους παραδέχονται γιατί έχουν λίγο αυτογνωσία και άλλοι κάποιοι όχι. Ότι και να συμβεί, όπως και να ‘χει, πάντα το σπήλαιο θα έχει το αντίβαρο να μας αποζημιώσει, πάλι κάτι θα πάρουμε, και τελικά μόνο και μόνο η ενέργεια του και η ατμόσφαιρα, είναι αρκετά σαν εμπειρία.

Να προσέχετε, να φοράτε πάντα το κράνος σας, με το φακό κεφαλής, γάντια (για την προστασία του σπηλαίου αλλά και τη δική σας), φόρμα και να θυμάστε, μέσα στο σπήλαιο :

Δεν σκοτώνω τίποτα, παρά μόνο τον καιρό μου,

Δεν παίρνω τίποτα, παρά μόνο φωτογραφίες,

Δεν αφήνω τίποτα, παρά μόνο τις πατημασιές μου.

 

Για περισσότερες πληροφορίες για τα σπήλαια και την ιστορία τους, μπείτε στο site της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας www.ese.edu.gr

Ή στο Facebook https://www.facebook.com/ellspe